1. Wprowadzenie

1.1 Uzasadnienie podjęcia tematu

Kraków będący rozwijającą się metropolią posiada rozbudowany układ zieleni miejskiej, który jednak nie w pełni zaspakaja potrzeby jego mieszkańców. Układ ten wymaga podjęcia działań, mających na celu jego ochronę, scalenie i kontynuację. Należy dołożyć wszelkich starań aby zachować walory przyrodniczo-krajobrazowe terenów zielonych i jednocześnie tak je ukształtować, aby zaspakajały potrzeby mieszkańców w zakresie wypoczynku codziennego i rekreacji weekendowej.

Istnieje wiele osiedli mieszkalnych, gdzie brak urządzonych terenów rekreacji i wypoczynku znacząco obniża jakość życia mieszkańców. Zapewnienie dostatecznej ilości tego rodzaju terenów leży zatem w interesie społecznym[1]. „Mimo pozornego nasycenia oferty atrakcyjności turystycznej Krakowa, istnieje możliwość znalezienia wartości konkurencyjnych w skali miasta, w miejscach wydawałoby się całkowicie pod tym względem wyeksploatowanych.”[2]

W kształtowaniu środowiska życia człowieka w mieście ważne jest wykorzystanie istniejących zasobów przyrody – w szczególności zieleni i wody[3]. Obszary zieleni towarzyszącej ciekom wodnym posiadają klimat odmienny od panującego w mieście, mogą stanowić swego rodzaju oazy, miejsca dające wytchnienie od uciążliwości które wiążą się z zabudową miejską. Do tego tereny nadrzeczne, dzięki połączeniu dopływów rzek mogą tworzyć system zieleni miejskiej, umożliwiający swobodne przemieszczanie się, czy to pieszo, czy za pomocą roweru do dalszych dzielnic.

W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Krakowa ustalony został m. in. następujący kierunek: „[..]rozwój systemu zieleni Krakowa przede wszystkim w oparciu o system parków rzecznych i zieleń forteczną,”. [4]

Teren Doliny Drwinki jest jednym z miejsc, które dokładnie wpisuję się w tą problematykę.

Naturalnie ukształtowana dolina sąsiadująca z kilkoma osiedlami mieszkaniowymi, wielkoblokowymi o intensywnej zabudowie, posiada wiele walorów, które należy uchronić przed zniszczeniem przez nieodpowiedzialne inwestycje, a które to walory, odpowiednio wyeksponowane, i wzbogacone o dobrze dobrane elementy infrastruktury parkowej mogą uczynić to miejsce prawdziwą atrakcją dla jego użytkowników.

1.2 Zakres terytorialny opracowania

Obszar projektowanego parku mieści się pomiędzy ulicami: Nowosądecką, Podedworze, Sporną, Błotną, Podlesie, Facimiech i Wielicką. Projektem objęte są tereny zieleni nieurządzonej, a także w części tereny ogródków działkowych oraz budynki garaży wraz z dojazdami do nich. Istotnym tematem projektu jest dolina Drwinki w jej głównym przebiegu, od rejonu źródliska do miejsca przecięcia z ul. Wielicką.

W części analitycznej uwzględniony został większy obszar, obejmujący leżące w tym rejonie osiedla mieszkaniowe – Kozłówek, Piaski Nowe, Piaski Wielkie, Wola Duchacka i Prokocim. Ze szczególną uwagą opracowano ważne atrakcje znajdujące się w otoczeniu parku, takie jak głaz narzutowy przy Gimnazjum nr 31, Park Jerzmanowskich oraz fort 50 Prokocim.

1.3 Stan badań

Dolina Drwinki nie doczekała się wielu prac naukowych poświęconych jej zagadnieniom, a w szczególności problematyce zagospodarowania przestrzennego. Dlatego niezwykle cenny jest dorobek naukowy Instytutu Projektowania Miast i Regionów na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej, autorów takich jak : Barbara i Tadeusza Bartkowicz[5], Urszula Nowacka- Rejzner[6] czy Anna Sikora-Guniewska[7]. Istnieje grupa opracowań dotyczących zieleni Krakowa, jego środowiska przyrodniczego, w tym prac analizujących układ cieków wodnych miasta. Należy tu wymienić szereg opracowań takich autorów jak:, Klemens Bąkowski [8], Mieczysław Tobiasz[9] oraz wydawnictw zbiorowych: Atlas Miasta Krakowa[10], Zieleń Krakowa[11], Kraków – środowisko Geograficzne[12].

Dolina Drwinki została również uwzględniona w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Krakowa. Został tam zastosowany wcześniej wypracowany projekt systemu zieleni Krakowa oparty o tzw. parki rzeczne.[13]

W ostatnim czasie miały miejsce intensywne działania mające na celu ochronę Doliny, aktywizowane przez mgr Lidia Bączek, opiekunkę Koła Ekologiczno-Krajoznawczego, których wynikiem są między innymi artykuły[14] nauczycieli i uczniów mocno związanych z tym terenem Szkoły Podstawowej nr 116 i Gimnazjum nr 31, oraz opinie naukowców z instytutu PAN.

1.4 Cel i zakres opracowania

Celem pracy jest sporządzenie projektu parku rzecznego w dolinie Drwinki.

Jego zakres merytoryczny obejmuje:

§ analizy i sondaże,

§ schemat funkcjonalno-przestrzenny,

§ projekt zagospodarowania parku z uwzględnieniem sieci komunikacji pieszej i rowerowej, małej architektury i terenowych urządzeń parkowych oraz nowych nasadzeń

§ gospodarka zielenią

§ rozwiązania szczegółowe, wybranych obiektów .

1.5 Założenia ideowe

Projektowany park ma przede wszystkim pozwolić na zachowanie walorów krajobrazowych i przyrodniczych tego obszaru oraz dodanie obiektów, które umożliwią bardziej bezpieczne i komfortowe korzystanie z tego cennego terenu. Otaczające go blokowiska są do siebie bliźniaczo podobne, dzielnice które się tu stykają – XI i XII nie mają nawet zwyczajowych nazw, brak miejsc nadających im tożsamość, które pozwoliły by integrować się ich społeczności. Dolina Drwinki ma potencjał, by stać się takim miejscem. Jak pisze prof. J. Bogdanowski[15] – „One to (zielone pierścienie, przyp. aut.) właśnie, nawet przy nasycaniu drobnymi obszarami, a gdy to tylko możliwe – po ich rozbudowie – zadecydują o przywróceniu w urbanizacji funkcji wypoczynku, czy to w lokalnym czy otwartym, choćby i po części zielonym krajobrazie.”

Już w chwili obecnej wielu mieszkańców osiedli Kozłówek czy Piaski chętnie wybiera się na spacer nad Drwinkę, mimo niewątpliwych trudności, takich jak brak ścieżek czy schodów terenowych. Ale poza zapewnieniem podstawowej infrastruktury parkowej, ułatwiającej dostęp do parku i umożliwiającej wygodne poruszanie się po nim, należy zadbać o znalezienie, czy stworzenie miejsc, które będą stanowić atrakcje, przyciągać ludzi.

„Ożywianie potencjalnych miejsc niezwykłych, jak i kreowanie miejsc nowych, podobnie jak wyposażanie ośrodków w symbole, jest trudnym zadaniem architektonicznym, gdyż ostateczna ocena niezwykłości należy do użytkowników. Dlatego w tym procesie ich partycypacja jest niezbędna.”[16] W tym celu przeprowadzono umieszczone w rozdziale 3 niniejszej pracy badania społeczne, które między innymi miały dać odpowiedź na pytania, jakie miejsca na terenie Doliny Drwinki są szczególnie chętnie odwiedzane, zapamiętywane. Znalazło się tam również miejsce na pomysły mieszkańców, co do nowych inwestycji. Dzięki temu takie badania stanowią cenne wskazówki dla projektanta, ale też, czy może nawet przede wszystkim dają użytkownikom tego terenu możliwość jego kształtowania. Mogą wzmacniać więź człowieka z miejscem. „Uczestnictwo społeczne w danej przestrzeni jest elementem sposobów i stylów życia. Środowisko miejskie jest tłem, dla wszelkiego rodzaju stosunków sąsiedzkich. Człowiek powinien utożsamiać się z tymi miejscami.”[17]

Teren doliny Drwinki w chwili obecnej jest obiektem troski, jedynie niewielkiej grupy osób, które zainteresowały się tym miejscem. Zwrócenie uwagi mieszkańców na Drwinkę, włączenie ich w proces projektowania nowego parku, może zaowocować tym, iż park ten będzie po części jego własnością[18], a nie własnością niczyją, podatną na dewastacje.

Nie można jednak dopuścić do tego, aby wprowadzane zmiany zatarły naturalny charakter tego obszaru. Niezbędne jest tu dobre wyważenie proporcji między elementami nowymi, a tymi zastanymi. Inwestycje mają stanowić uzupełnienie tego parku, rozbudować infrastrukturę tak konieczną dla zapewnienia wygody i bezpieczeństwa ludziom, który zechcą odwiedzić to miejsce, ale nie mogą nad nim dominować. Nowe obiekty powinny stać się kolejnymi atutami Doliny Drwinki, jednak podstawową wartością musi zostać przyroda. Ona niezależnie od programu parku będzie tworzyć klimat miejsca, decydować o jego estetyce.

Warstwa wizualna parku musi stanowić harmonijną całość, obiekty małej architektury powinny być utrzymane w określonej stylistyce, nie może być tu elementów przypadkowych, powodujących dysonanse. „ Język obrazu, podobnie jak symultaniczny przekaz przyrody nabiera cech szczególnych. Nie ma wybiórczej precyzji słowa, lecz właśnie dzięki temu staje się bardziej komunikatywny i uniwersalny.”[19] Może to wpłynąć na pozytywny odbiór projektowanego parku przez jak największą liczbę jego użytkowników, o rozmaitych gustach i różnej wrażliwości.

2 Część studialna

2.1 Położenie

Dolina Drwinki leży w południowej części Krakowa, poczynając do źródeł znajdujących się w rejonie osiedla Piaski Wielkie, biegnie wzdłuż osiedla Kozłówek, płynie następnie przez Park Jerzmanowskich do stacji kolejowej Prokocim, gdzie rzeka jest skanalizowana. „Wody tego potoku giną w przepuście nasypu kolejowego w rejonie Dworca Prokocim”[20]

Po drugiej stronie liczącego prawie pół kilometra szerokości pasma terenów należących do kolei, trudno ustalić, który z płynących tam cieków stanowi kontynuacje Drwinki.

Rys. 1 Dolina Drwinki na mapie topograficznej Krakowa

2.2 Historia Doliny Drwinki

Na podstawie artykułu „Czy Drwinka może ożyć”[21]:

„W przeszłości Drwinka pełniła znaczącą rolę, bowiem nad nią usytuowane były wsie. Jedną z nich był Prokocim, gdzie biegł znany szlak na wschód, wzdłuż którego pędzono woły. Wówczas rzeka pełniła funkcję wodopoju. Ulicowe, jednostronne centrum zabudowy Prokocimia, rozciągało się właśnie wzdłuż Drwinki. W drugiej połowie XV w. na terenie wsi znajdował się dwór z folwarkiem (w miejscu obecnego zespołu dworskiego nad Drwinką przy ulicy Kłodzkiej) oraz dwie karczmy. W związku z tym, czystą niczym nieskażoną wodę z Drwinki, wykorzystywano w gospodarstwach domowych. W tym czasie intensywnie eksploatowano, znajdujące się na terenie Prokocimia, złoża gipsu alabastrowego, do czego konieczna była woda – czerpano ją z Drwinki. Podobnie rzecz się miała z Bieżanowem, wsią, na terenie której znajdowały się trzy pola folwarczne, 22 łany kmiece, cztery karczmy i dwa młyny (jeden z dużym stawem i młynówką). Wody Drwinki wykorzystywano w gospodarstwach folwarcznych (wodopój, nawadnianie pól) i domowych (picie, gotowanie, pranie, kąpanie). Bieg rzeki wykorzystywano jako siłę napędową do koła młyńskiego. Także wieś Piaski Wielkie czerpała korzyści z tego potoku. Rozległe doliny Drwinki wykorzystywano jako pastwiska, a dużo później jako miejsce rekreacji. W czystych wodach Drwinki żyło mnóstwo ryb, które były pożywieniem ludności, szczególnie tej ubogiej.” Obecna zabudowa leżących w pobliżu Drwinki osiedli Podlesie i ulicy Facimiech pochodzi z Pierwszej poł. XX wieku, natomiast w latach 60-80 XX wieku powstały zbudowane w systemie wielkopłytowym osiedla Nowe Piaski, wola Duchacka-wsch, Kozłówek

Rys. 2 Analiza historyczna otoczenia doliny Drwinki[22]

1904 1910

1914 1933

Rys. 3-6 Dolina Drwinki na dawnych mapach Krakowa[23]

2.3 Charakterystyka warunków naturalnych doliny i problemy ochrony środowiska

W tym miejscu zasadne wydaje się być przytoczenie opinii specjalisty z tej dziedziny, osoby doskonale znającej omawiany teren – dra Państwowej Akademii Nauk Tadeusza Zająca. [24]

„Dolina Drwinki jest niewielkim ciekiem wodnym płynącym płaskodenną doliną erozyjną. Szczególnie w górnym biegu, na wysokości osiedli Piaski Wielkie oraz Kozłówek, aż po Prokocim, ma charakter erozyjnego wąwozu o bardzo interesującej rzeźbie i naturalnym przebiegu koryta. Koryto rzeczki ma charakter roztokowy, co wynika z aktywnej erozji stoków wąwozu, charakteryzuje się dużą zmiennością przebiegu i całkowicie naturalnym charakterem procesów hydrologicznych. Dolina dzieli się na kilka płaskodennych basenów, gdzie koryto rzeczki tworzy roztoki, porośnięte starodrzewiem. Szata roślinna tego terenu to stare łęgi jesionowo-olszowe, bardzo dobrze i naturalnie wykształcone. Tego typu roślinność w tak dobrze wykształconej formie staje się coraz rzadsza, a szczególnie na obszarach miejskich powinna podlegać ochronie. Szczególnie w przypadku tego rodzaju łęgów, rzadko dochodzą one do fazy starodrzewia, natomiast w dolinie Drwinki większość zadrzewionych terenów dochodzi do wieku fizjologicznego olszy, kiedy drzewostan przechodzi w fazę dojrzałą.

Fauna tego terenu została niestety w dość dużym stopniu zdegradowana w ciągu ostatnich lat. W latach 70-tych i 80-tych dolina Drwinki stanowiła istotne miejsce rozrodu płazów, szczególnie żab brunatnych, których zgrupowania w czasie rozrodu sięgały kilkuset sztuk. W basenie leżącym na wysokości SP nr 123 stwierdzano występowanie miejsc rozrodu traszki zwyczajnej i grzebieniastej. Niestety zabudowana okolic doliny, a przede wszystkim zanieczyszczenie wód rzeczki spowodowały degradację populacji płazów, a wobec braku aktualnych badań, nie jest znany stan ich populacji. Ciekawa i jak na warunki miejskie interesująca jest awifauna tego terenu. Większe obszary zadrzewień porastające baseny rzeczki lub zbocza doliny są miejscem występowania gatunków rzadkich w warunkach miejskich, np. słowika szarego Luscinia luscinia, dzięcioła zielonego Picus viridis, dzięcioła dużego Dendrocopos major, dzięciołka Dendrocopos minor, kowalika Sitta europea, muchołówki żałobnej Ficedula hypoleuca, dość licznej populacji szpaków Sturnus vulgaris. Teren doliny jest miejscem żerowania sokoła pustułki Falco tinunculus.”

Na terenie doliny drwinki pośród gatunków objętych ochroną prawną występują: rośliny: kruszyna pospolita; ptaki: dzięcioł zielony, dzięcioł duży, sokół pustułka, sokół wędrowny, sowa uszata, sowa pójdźka, pliszka siwa, kwiczoł, sikora modra, sikora bogatka, pierwiosnek. Drwinka, która początkowo płynie naturalnym korytem (za wyjątkiem miejsca w okolicy kładki, gdzie koryto wyłożone jest betonowymi kratownicami) jednak w dalszej części rzeka jest uregulowana, co niestety przyśpiesza jej bieg, przez co uniemożliwiony jest rozwój życia biologicznego a także wzrasta zagrożenie powodziowe w jej niższym biegu. Rzeka najpierw wprowadzona jest w tzw. opaski faszynowe[25] a dalej płynie wybetonowanym korytem, pod ulicą Wielicką przepływając wąskim i ciemnym kanałem.

2.4 Park Drwinka a struktura funkcjonalno-przestrzenna jego otoczenia.

(Plansza nr 3)

W najbliższym otoczeniu doliny leżą:

- od zachodu, północy, i wschodu - wielkoblokowe osiedla mieszkaniowe, wraz z obiektami oświaty, handlu, przemysłu, jak również leżącym nieopodal źródła Drwinki kościołem.

- od południa i płd. Wschodu – dzielnica domów jednorodzinnych, niedokończone zabudowania kompleksu szpitalnego, hipermarket wraz z towarzyszącymi im dużymi parkingami, kompleks akademików i obiektów uczelnianych.

Dlatego zapotrzebowanie liczącej około 50 tysięcy osób, ludności zamieszkującej tą część Krakowa na tereny rekreacyjne, wypoczynkowe jest ogromne. Tymczasem jedynym urządzonym terenem zieleni w tym rejonie Krakowa jest Park Jerzmanowskich, na wschód od niego, natomiast ogromny i gęsto zabudowany obszar (w tym, poza osiedlami wymienionymi wcześniej także Kurdwanów i Wola Duchacka) cierpi na brak obiektu tego typu, a jedynym miejscem rekreacji są tereny zieleni międzyblokowej.

W chwili obecnej liczne grupy mieszkańców osiedla Kozłówek wybierają dolinę Drwinki jako miejsce spacerów. Dzieje się tak dlatego, iż oni mają najdogodniejsze dojście na jej teren. Znaczna grupa potencjalnych użytkowników projektowanego parku obecnie chcąc dostać się w okolice doliny musi nadłożyć spory kawałek drogi, aby pokonać znajdujące się na obrzeżach doliny bariery terenowe. Począwszy od tych naturalnych jak ukształtowanie terenu – znaczne różnice wysokości w części źródliskowej czy od strony kampusu Collegium Medium, do tych wynikających z nieodpowiedniego zagospodarowania przyległych do doliny terenów. Mamy tu znaczne obszary ogródków działkowych, zarówno tych legalnych, jak i zakładanych niejako przy okazji – na dziko. Podobnie sprawa ma się z ciągami garaży. Dlatego od strony osiedli Nowe Piaski oraz Wola Duchacka wymienione wcześniej przeszkody zniechęcają wielu mieszkańców od spacerów po dolinie Drwinki.

Bardzo palącym problemem jest też ekspansywne podejście to tego terenu, właścicieli ogrodów przydomowych przy ulicy Facimiech. Nie dość że utrudnia czy wręcz uniemożliwia to dojście od strony tej ulicy dla innych, to niektóre z ogródków nielegalnie zaczynają wchodzić na teren samego potoku, co blokuje swobodne przejście ludziom spacerującym wzdłuż jego biegu.

2.5 Stan prawny zagospodarowania przestrzennego

W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Krakowa[26] będącym instrumentem zarządzania rozwojem przestrzennym Miasta dla zapewnienia optymalnych warunków życia mieszkańców, w myśl zasad zrównoważonego rozwoju oraz kształtowania ładu przestrzennego znajdują się liczne zapisy związane z tematyką opracowywanego parku.

W rozdziale 2. Cele i wizja rozwoju przestrzennego Krakowa znalazły się cele jak m.in.:

Poprawa komfortu życia w Mieście, Rozwój przestrzenny Miasta będzie zrównoważony i konsekwentnie podporządkowany zasadom ładu przestrzennego i ograniczania niekontrolowanego zainwestowania. System przyrodniczy Miasta będzie konsekwentnie chroniony, kształtowany i utrwalany. . Zostanie poprawiona jakość i estetyka przestrzeni publicznej.

Zasady zrównoważonego rozwoju przestrzennego Krakowa i kształtowania ładu przestrzennego to m. in:

1. Nienaruszalność, ochrona i kształtowanie najcenniejszych elementów systemu przyrodniczego opartego w szczególności na obszarach przyrodniczych zachodniej części Miasta, doliny Wisły wraz z jej dopływami[..] a także terenów otwartych w celu zachowania ich wartości i różnorodności biologicznej oraz warunków przewietrzania Miasta. Zapewnienie mieszkańcom dostępu do terenów rekreacyjnych i podnoszenie jakości przestrzeni publicznych. Uwzględnianie w zagospodarowaniu konieczności ochrony cennych zasobów wód podziemnych i wód mineralnych oraz ochrony terenów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi.

W rozdziale 3. Uwarunkowania Rozwoju, pole strategii dotyczące środowiska i krajobrazu, którego celem nadrzędnym jest „Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego” jako jeden z celów strategicznych zakłada zlikwidowanie zaniedbań w ochronie środowiska, między innymi poprawę jakości wód, ograniczenie emisji zanieczyszczeń, uporządkowanie gospodarki odpadami. W celu strategicznym Kształtowanie krajobrazu kulturowego jako rozwiązania zostały podane m.in. stworzenie systemu ochrony krajobrazu kulturowego oraz humanizacja blokowisk. 3.2.2. Zagospodarowanie terenów. Zespoły osiedli zabudowy wielorodzinnej są dominującym terytorialnie i gabarytów składnikiem tkanki mieszkaniowej. W ich obrębie wyróżniają się zespoły koncentrujące największą ilość mieszkańców, o wyraźnie monofunkcyjnym charakterze, takie jak: [..], Wola Duchacka, Piaski Nowe, Kozłówek, Nowy Prokocim. Są to z reguły osiedla zabudowy blokowej z lat 60-80, zwłaszcza powstałych w systemie wielkopłytowym. Nie spełniają one dzisiejszych standardów w dziedzinie wyposażenia w usługi podstawowe, urządzenia obsługi technicznej (parkingi) oraz jakości przestrzeni publicznych. Dodatkowo na obszarach tych występuje zjawisko dogęszczania zespołów zabudowy nowymi budynkami mieszkalnymi, często obcymi skalą i stylistyką w stosunku do istniejącej substancji, potęgujące dysharmonię przestrzenną i funkcjonalną. Tereny te wymagają działań rehabilitacyjnych.

Na liście rankingowej inwestycji miejskich z zakresu zieleni – stan na 31.12.2002

Park Drwinka znalazł się na miejscu ósmym.

Wszystkie planowane parki wymagają ukształtowania zieleni, wykonania urządzeń i sieci

parkowych.

Statusem ochronnym pomnika przyrody nieożywionej objęto jedynie dwa obiekty leżące na

prawym brzegu Wisły. Jednym z nich jest granitowy głaz narzutowy „Rapa Kiwi” – koło Gimnazjum nr 31, przy ul. Spółdzielców.

Rys. 7. Głaz narzutowy „Rapa Kiwi” przy ul. Spółdzielców . Fot. Tomasz Antosiewicz.

Wreszcie pośród wytycznych, w rozdziale 4.4. Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego, znalazły się obszary miasta cenne przyrodniczo proponowane do objęcia różnymi formami ochrony, obszary wzdłuż rzek: [..] Drwinki [..] będą chronione będą jako parki rzeczne.

Do problemów ogólnomiejskich zaliczono: urządzenie „parków rzecznych” m.in. Drwinki w oparciu o program operacyjny i wynikające z niego projekty miejskie, urządzenie „zachodnich klinów zielonych” prawo- i lewobrzeżnego, budowę wewnętrznego systemu komunikacji rekreacyjnej, pieszej, rowerowej, wodnej wraz z urządzeniami, ochronę powiązań „systemu zieleni miejskiej” z systemem ekologicznym regionu, budowę powiązań komunikacji rekreacyjnej z atrakcyjnymi obszarami regionu.

2.6 Komunikacja

Miejsce projektowanego parku sąsiaduje z dwoma wielkimi trasami komunikacyjnymi – ul. Nowosądecką i ul. Wielicką. Obydwie są trasami komunikacji zbiorowej – tramwajowej i autobusowej, na obydwu odbywa się intensywny ruch samochodowy. Dzięki temu miejsce to jest bardzo dobrze dostępne komunikacyjnie dla potencjalnych użytkowników parku, mieszkających w bardziej odległych częściach miasta. W planie ogólnym Krakowa istniała rezerwa terenowa, wzdłuż doliny, na ulicę łączącą te trasy, jednak ta problematyczna inwestycja nie została uwzględniona w Studium UiKZP Krakowa. Poza dwoma głównymi ciągami, w rejonie osiedli Na Kozłówce i Podlesie istnieje układ krętych ulic połączonych z drogami osiedlowymi dzielnic . Komunikacja piesza na terenie doliny składa się z sieci naturalnych, „wydeptanych” ścieżek, biegnących w większości w kierunku:

§ wschód zachód – główna ścieżka od ogródków działkowych przy ul. Podedwórze do kampusu Wydziału Farmacji UJ

§ północ południe z główną ścieżką od ulicy Spółdzielców do ulicy Szpakowej. Bardziej uczęszczana jest część wschodnia doliny, tam też ścieżek jest więcej, teren wzdłuż ul. Facimiech jest mniej dostępny, mocno poprzecinany ogródkami działkowymi i gęstymi zaroślami.

Projektowany Park Dolina Drwinki przecięty jest w swojej środkowej części przez dosyć wąski most kołowy łączący ul. Facimiech. z ul. Podlesie.

2.7 Krajobraz doliny

(Plansze nr 1 i 2)

Dolina Drwinki jest bardzo interesująca krajobrazowo. Zarówno z głębokiego, erozyjnego wąwozu, z odsłoniętych, południowych zboczy doliny, jak i ze zlokalizowanych w okolicy kampusu UJ wzniesień roztaczają liczne, malownicze widoki. Atutem jest roślinność tego terenu, naturalna dla tego typu siedliska, bardzo zróżnicowana. Majestatyczny starodrzew, zadrzewienia łęgowe, zbiorowiska łąkowe, bujnie rozwinięte runo tworzą piękną, naturalną kompozycję, zmieniającą się wyraźnie wraz z kolejnymi porami roku, w dużej mierze dzięki obecności swobodnie rozwijających się łąk. W chwili obecnej największą atrakcją krajobrazową dla mieszkańców wydają się być widoki z obu przeciwległych wzniesień wąwozu w początkowym biegu doliny, miejsca te są dość łatwo dostępne i często, szczególnie w porze letniej wybierają się tu na odpoczynek liczne grupy mieszkańców, natomiast praktycznie nie jest odwiedzane samo otoczenie potoku. W dużej części płynie on w niezmienionym korycie, jednak brak kładek i ścieżek zniechęca ludzi od korzystania z tej niewątpliwej atrakcji. Sytuacje pogarsza jeszcze fakt iż przejście wzdłuż biegu potoku jest w pewnym miejscu zablokowane przez nielegalnie zamontowane ogrodzenie jednej z posesji.

Z kolei w części nie zagospodarowanej, niezwykle urokliwe otoczenie potoku jest trudno dostępne, przez co praktycznie nie spotyka się tam spacerujących ludzi.

Istnieje także szereg obiektów szpecących krajobraz doliny – mowa tu o dzikich wysypiskach śmieci oraz zrujnowanych altanach pozostałych po ogródkach działkowych. Cała strefa okalająca dolinę jest zabudowana dosyć przypadkowo, ciągi garaży, ogródków działkowych, dodatkowo w ich otoczeniu zmieniona struktura roślinności, przez ekspansje gatunków obcych, bardzo niekorzystnie wpływa na estetykę tego terenu.

Natomiast bardzo interesującym miejscem, mimo jego całkowitego zaniedbania, by nie powiedzieć „zapuszczenia”, jest otoczenie bunkra w płd-wsch części doliny. Ruina oraz znajdujące się nieopodal oczko wodne to obiekty, które należy zabezpieczyć aby nie stwarzały zagrożenia dla życia ludzkiego i umożliwić do nich dostęp.

Z zielenią doliny kontrastuje okoliczna zabudowa. Istnieje kilka obiektów psujących widoki z doliny – zabudowa fabryczna przy ul. Spornej, niedokończone budynki szpitala czy elektrownia. Wysokie budynki mieszkalne okolicznych osiedli nie prezentują wielkich walorów architektonicznych, jednak w większości posiadają schludne, odremontowane elewacje, ponadto dzięki starannemu rozplanowaniu urbanistycznemu grupy wieżowców dają niekiedy ciekawe akcenty perspektywom z doliny Drwinki. Mowa tu głównie o błękitnych budynkach akademików UJ, jak grupie wieżowców przy ul Facimiech. Granica doliny z otaczającymi je terenami jest płynna, podobnie jak zaciera się tu odczucie tego co jest naturalne a co kulturowe. [27] Na terenach między blokami istnieją powszechnie dostępne skwery, podczas gdy dalej, w części doliny, występują ogrodzone, prywatne (zresztą często zakładane „na dziko”, bez całościowego planu) ogródki działkowe, przez malownicze zbocza wąwozu biegną linie energetyczne.

3.3 Wzór ankiety

Jako student Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej przygotowuję pracę dyplomową na temat parku w dolinie Drwinki.

To Państwo będziecie użytkownikami tego parku. To Państwo wiecie najlepiej jak powinien wyglądać. To Państwo znacie najlepiej to miejsce. Dlatego uprzejmie proszę o wypełnienie tej ankiety.

Tomasz Antosiewicz

Ankieta jest anonimowa.

Informacje o osobie wypełniającej ankietę:
Wiek…………..

Płeć: { ‪kobieta { ‪ mężczyzna (proszę zakreślić właściwa odpowiedź)

Czy jest Pan(i) mieszkańcem najbliższej okolicy? ‪ { tak { ‪nie

Jeśli tak, to którego osiedla……………………………………………………………….

1) Jak często Pan/Pani wybiera się na spacer do doliny Drwinki.

{ codziennie { raz w tygodniu { raz w miesiącu { kilka razy w roku { nigdy

Dlaczego nie częściej?.................................................................................................................

………………………………………………………………………………………………….

2) Co jest w dolinie Drwinki najcenniejszego, co należałoby szczególnie wyeksponować?

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

3) Czy w dolinie Drwinki są miejsca, z widokami, które pamięta Pan/i jako szczególnie ładne. ‪ { tak ‪{ nie

Jeżeli tak, to proszę zaznaczyć je na mapce gwiazdką.

4) Czy są w tym rejonie obiekty, które psują roztaczające się stamtąd ładne widoki?

‪ { tak { ‪nie Jeśli tak to jaki to obiekt?

………………………………………………………………………………………………….

5) Czy zdaniem Pana/Pani w sąsiedztwie doliny Drwinki są jeszcze jakieś interesujące tereny, obiekty, które mogłyby wpłynąć na atrakcyjność parku Drwinka.

‪{ tak { ‪nie Jeśli tak, to proszę wymienić …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

6) Czy na terenie doliny Drwinki są miejsca, które powinny być dostępne, a teraz dostęp ten jest utrudniony? ‪ { tak { ‪nie

Jeśli tak to: Jakie to miejsca?..........................................................................................................……………… ………………………………………………………………………………………………

Jak można by poprawić tą sytuację?...............................................................................................……………………………………………………………………………………………………………………………

7) Co stwarza zagrożenie na terenie doliny Drwinki? ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Jeżeli takie zagrożenie występuje w konkretnym rejonie to proszę zaznaczyć go na mapce, za pomocą wykrzykników.

8) Które z wymienionych obiektów powinny być zbudowane w parku Drwinka.

Proszę zakreślić obiekty akceptowane:

{ Plac zabaw { Skate park { Zjazd na linie { Scena do występów (klasa na wolnym powietrzu) { Mały zwierzyniec { Punkt widokowy { Miejsca do grillowania { Staw

Inne własne propozycje:………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

9) Czy chciał(a)by Pan/i aby park projektowany na terenie doliny Drwinki poświęcony być określonej tematyce? Np.:

a) { Ptakom (Ptaszarnia, rzeźby, tabliczki informacyjne)

b){ Dinozaurom (Figury, szkielety, odciski stop dinozaurów)

c){ Muzyce (Scena koncertowa, miejsca poświęcone konkretnym zespołom)

d){ Historii polski (Słowiańskie posągi, rekonstrukcje dawnych chat, palisad, wież)

e) Twój własny pomysł na tematykę: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Dziękuję bardzo za okazaną pomoc

4. Część projektowa

4.1 Program

(Plansze nr 4 i nr 6)

Określając cele, którym służyć ma Park Drwinka, wzięto w pierwszej kolejności pod uwagę potrzeby dotychczasowych użytkowników tego terenu, takich jak rodziny udające się tutaj na wspólny wypoczynek, właściciele wyprowadzający swoje psy, rowerzyści. Jednocześnie intencją autora było, aby mimo wprowadzanych zmian zagospodarowania, zachować specyfikę tego miejsca - jego lokalny koloryt.[33] I tak na przykład w południowo zachodniej części doliny należy zachować bez zmian, trawiaste łagodne zbocze, z rzadka przecięte ziemnymi ścieżkami - często przysiadają tu rodziny z dziećmi, grupy przyjaciół. Ponadto przygotowano szereg propozycji projektowych, dzięki którym miejsce to stałoby się częściej uczęszczanym przez nowe grupy użytkowników.

Ważna jest funkcja kontemplacyjna parku. Naturalny krajobraz, otoczenie zieleni, płynąca woda dają możliwość relaksu, wytchnienia od miejskiego zgiełku. Dla tych celów przewidziano szereg ścieżek spacerowych oraz miejsc gdzie można przystanąć, przysiąść.

Wśród takich miejsc powinny znaleźć się także miejsca specjalnie dla osób starszych – dające wyciszenie od gwaru, który powodować mogą bawiące się dzieci, czy młodzież uprawiająca sport. Wiele rozwiązań zostało zaproponowanych w zebranych przez autora projektu ankietach. Zaprojektowano między innymi strefę dla psów, gdzie ich właściciele mogą spokojnie puszczać je bez smyczy, miejsca takie są bardzo popularne w Stanach Zjednoczonych, znane pod nazwą „off leash area” czy też po prostu „dogs park”, są tam duże otwarte przestrzenie dla swobodnego biegania czworonogów, cześć wysypana łatwo wymienialnym materiałem jak korowina czy żwir, aby ułatwić oczyszczanie terenu z psich odchodów. Ważnym elementem takiego miejsca musi być jasny i precyzyjny regulamin, dla zapewnienia bezpieczeństwa zabraniający np. wstępu małym dzieciom czy wprowadzania naraz zbyt dużej ilości psów.

Rys. 8. Regulamin parku dla psów w Mitchell[34]

Następnie przewidziano plac zabaw dla dzieci, z szeregiem atrakcji takich jak zjeżdżalnie, drabinki, huśtawki. Wszystkie te konstrukcje mają być utrzymane w wesołej, różnokolorowej stylistyce. Całą cześć dla dzieci ma otaczać ogrodzenie, jednak wewnątrz misi być utrzymana przejrzystość, aby siedzący na ławce rodzic w każdej chwili miał wgląd na to co robi jego dziecko. Ważnym miejscem pośród atrakcji projektowanego parku ma być zwierzyniec[35]. Tutaj użytkownicy parku, będą mieli okazję obejrzeć, czy nawet dotknąć przebywające w warunkach naturalnych zwierzęta, takie jak sarna, łasica, orzesznica, borsuk, kuna, wiewiórka i sowa. Specjalnie odgrodzony zwierzyniec, znajdujący się we wschodniej, spokojniejszej części parku, o powierzchni około 35 arów mieścił będzie stanowiska dla poszczególnych gatunków zwierząt, centralną strefę dla użytkowników, oraz budynek gospodarczy.

„Zadaniem reżysera przestrzeni jest tworzenie sytuacji przestrzennych ułatwiających interakcje, stymulujących zachowania pożądane i utrudniających niepożądane-budowanie ‘scen’ sprzyjających integracji społecznej.”[36] Dlatego zaplanowano również miejsca, które mogą służyć jako miejsca spotkań, zebrań, rozmaitych akcji społecznych, tak aby ich lokalizacja nie stanowiła magnesu dla grup z tzw. marginesu.

Ponadto przewidziano strefę sportu, z zespołem boisk, w celu zapewnienia warunków dla rozwijania aktywności młodzieży . „Istnienie i dobre funkcjonowanie założeń sportowych w mieście, dostępnych dla jego mieszkańców, pozwala na masowy udział w różnych formach aktywności i propaguje kulturę fizyczną – tak niezbędną w dzisiejszych warunkach cywilizacyjnych.”[37] Dlatego kompleks sportowy stanowi ważny element parku, ma być to miejsce przyjazne i bezpieczne, dające możliwość pozytywnego spożytkowania energii młodych ludzi.

4.2 Koncepcja funkcjonalno – przestrzenna

(Plansze nr 4 i nr 6)

Koncepcja zagospodarowania doliny Drwinki oparta została niejako na dwóch fundamentach Pierwszy to konieczność zachowania wartości tego cennego terenu, a przy tym oczywiście jego ukształtowania terenu. Drugim jest takie rozprowadzenie atrakcji, tras komunikacyjnych i wreszcie bram czy stref wejściowych na teren parku by jak najbardziej uwzględnić warunki związane z strukturą funkcjonalno-przestrzenną osiedli otaczających to miejsce. W celu połączenia tych jakże odległych od siebie uwarunkowań opracowano w części studialnej pracy w punkcie 2.3 schemat funkcjonalno-przestrzenny tego obszaru.

„Jest rzeczą oczywistą, że każda ingerencja człowieka w zastane warunki naturalne jest dla środowiska obciążeniem. sztuka kształtowania środowiska mieszkaniowego polega więc na tym, by obciążenie to ograniczyć do minimum i starać się eliminować wszelkie zagrożenia zdrowia i życia ludzi”.[38] Dlatego zmodyfikowaniu uległ układ komunikacyjny parku.

W znacznej części oparty jest on na istniejącej sieci ścieżek, jako że one wyznaczają najbardziej uczęszczane kierunki. Został on rozwinięty, poza podstawową siecią ścieżek, o swobodnym, krajobrazowym przebiegu, wprowadzono biegnące przez cała długość parku główne ścieżki piesze, o większej szerokości, a także trasę rowerową. Przewidziano przy tym cały szereg kładek, mostków, schodów terenowych, murków oporowych o czym mowa w rozdziale 4.4. „Jako reakcja na gigantyzm i nieosobowość przestrzeni w dużej skali architekturze, następuje nawrot do małych, miłych, o ludzkiej skali przestrzeni.”[39] Oczywiście muszą pozostać na terenie parku istniejące obecnie większe, otwarte przestrzenie, najchętniej zresztą odwiedzane, ale projekcie niezbędne jest też odpowiednie przygotowanie mniejszych, bardziej kameralnych wnętrz, dla których będą mogły zostać przewidziane zróżnicowane funkcje, które będą służyły rozmaitym grupom użytkowników, mogąc w ten sposób godzić ich różne oczekiwania.

Jednym z najważniejszych elementów wpływających na charakter parku jest woda. „Cechą wody jako tworzywa jest jej naturalna zdolność modyfikowania obrazu i przestrzeni, co daje możliwość korygowania, manipulowania odczuciem przestrzenności i statyki-dynamiki układu w który się ją wprowadza.”[40] Woda, będąc symbolem życia, wnosi do przestrzeni życie właśnie. Mikroklimat towarzyszący ciekom wodnym w otoczeniu zieleni jest niezwykle cenny, szczególnie w środowisku miejskim. Bogate w tlen powietrze, jego większa wilgotność, wrażenie świeżości dają upragnioną odmianę od dusznego, przesiąkniętego spalinami klimatu. Bardzo często projektanci decydują się na niezwykle kosztowne i skomplikowane sztuczne jej wprowadzanie. Tak więc naturalne występowanie płynącej wody to duży kapitał, który należy umiejętnie wykorzystać. W projekcie parku przewidziano kilka atrakcji związanych z płynącą wodą. Począwszy od poprowadzenia ścieżek przy samym biegu potoku i cała grupę mostków i kładek, po rozdzielenie w dwóch miejscach jego biegu, tak aby powstały wysepki. Dla najmłodszych znajdzie się tam koło napędzane płynącą wodą. Wreszcie przy południowej odnodze Drwinki zaplanowano utworzenie niewielkiego zalewu.

4.3 Gospodarka zielenią.

(Plansza nr 5)

Zbiorowiska roślinne doliny Drwinki stanowią dużą wartość przyrodniczą. W górnych odcinkach Drwinki, znajdują się stare, dobrze wykształcone łęgi jesionowo-olsowe. Oprócz dominującej olchy są tu okazy jesionu, klonu, grabu, dębu, wierzby, miejscami brzozy. W podszycie spotyka się liczne samosiewy drzew górnego piętra, bez czarny, kruszynę, wierzby krzewiaste, jeżynę. W bujnie rozwiniętym runie spotkać można płaty niecierpka, skrzypu, ostrożnia warzywnego. W dalszej części doliny i w rejonie Drwinki dolnej dominują już zbiorowiska grądowe, licznie występują tam grab, dąb, lipa, klon jawor, w podszycie leszczyna, głóg, dzika róża, trzmielina. W górnych źródliskowych odcinkach (rejon ul. Łużyckiej, Spornej, Błotnej, Nowosądeckiej oraz przy ujściu do Drwinki Dolnej) pozostały jeszcze zbiorowiska łąkowe, następuje tu jednak ich ubożenie gatunkowe.

„Zbiorowiska roślinne tworzą określone postacie danego terenu, których zróżnicowanie wynika z podstaw ekologicznych.”[41] do uzupełniania roślinności muszą być wykorzystane gatunki występujące naturalnie w siedliskach danego typu.

Gospodarka zielenią musi być na terenie parku prowadzona w sposób ciągły, mając na celu zwiększanie różnorodności biologicznej na jego terenie. „Zgodnie z zasadą zachowania odpowiednich proporcji oraz zasadą równowagi i pełni, rozrastaniu się środowiska zurbanizowanego powinna towarzyszyć troska o zachowanie ekosystemów naturalnych i utrzymanie ciągłości powiązań ekologicznych, niezbędnych do jej funkcjonowania”[42] W górnym biegu Drwinki należałoby uzupełnić dosyć monokulturowy łeg, opary w zdecydowanej większości na olszy, o nasadzenia dębu, jesionu. Natomiast w dalszej części doliny z roślinnością grądową, przynajmniej w otoczeniu samego potoku należałoby wprowadzać drzewa charakterystyczne dla łegu – jak właśnie olchy czy wierzby. Jako rośliny posiadające duże możliwości zatrzymywania wody, do obsadzenia skarp i otoczenia zalewu proponuje się porzeczkę czarną uzupełnioną przez inne gatunki porzeczki, wierzby czy wiklinę. Ważne są odpowiednie nasadzenia zieleni, dla przysłonięcia szpecących obiektów w otoczeniu doliny, jak również dla wydzielenia poszczególnych części parku, takich jak strefa dla psów, czy plac zabaw dla dzieci. Do osłonięcia nieciekawych widoków doskonale nadają się pnącza, takie jak bluszcz czy powój, z kolei do urządzenia zielonych barier idealnie pasują krzewy maliny, czy dzikiej róży. Jako akcenty kompozycji roślinnej proponuje się odmiany ozdobne gatunków rodzimych – dąb szypułkowy ‘concordia’, czy ‘fastigiata’ o kolumnowym pokroju, wierzba purpurpurową nana, wiąz ‘pendula’, brzoza ‘gracilis’, ‘lacinata’ oraz jesion wyniosły ‘nana’

Dla odpowiedniego funkcjonowania tego ekosystemu należałoby przeprowadzać co kilka lat ogólne inwentaryzacje tego terenu pod katem zachodzących zmian, a na tej podstawie opracowywać projekty uzupełniające. W ten sposób gospodarka zielenią Parku Drwinka byłaby działaniem kierunkowym. Dobrym rozwiązaniem byłby nadzór nad tym terenem przez architekta krajobrazu, który zajmowałby się rejestrowaniem zmian, odpowiednim wyprowadzaniem korekt, sporządzaniem operatów dla parku.

4.4 Mała architektura

W projektowanym parku przewidziano szereg obiektów małej architektury, mają one pełnić funkcje użytkowe – organizować układ przestrzenny parku, umożliwiać poruszanie się po nim, jak i służyć celom wypoczynkowym, rekreacyjnym i edukacyjnym, a przy tym wszystkie te obiekty mają wpływać korzystnie na walory estetyczne parku. „Krajobraz w przeciwieństwie nawet do ogrodu nie ma granic. I dla potrzeb jego kształtowania można owe granice wprowadzać.”[43] Linie podziału są prowadzone w większości za pomocą zieleni – pasma drzew, uzupełnione zielenią niską, czyli krzewami, bylinami i trawami ozdobnymi w czytelny sposób wyznaczają granice wnętrz krajobrazowych. Elementy roślinne stanowią tu większość, jednak niezbędne jest również wykorzystanie pewnej ilości elementów architektonicznych.

W Parku Drwinka mamy do czynienia z granicami między samym parkiem a jego otoczeniem, a także między jego poszczególnymi wnętrzami. W pierwszym przypadku będą to granice subiektywne, tam gdzie linia oznaczająca miejsce gdzie zaczyna się park będzie zarysowana sylwetką niskiej, ażurowej barierki, czy też murku oporowego, przy ścieżkach podkreślona symbolicznymi bramami, obiektami w formie altan, tetrapylonów, pergoli, które to będą znaczyły miejsce, w którym wkracza się na teren parku. W określonych miejscach konieczne będzie wprowadzenie wyraźnych przesłon, mowa tu o miejscach, gdzie Park Drwinka graniczy z miejscami szpecącymi, takimi jak obiekty przemysłowe, czy zakład energetyczny. W tym celu ważne będzie wprowadzenie konstrukcji trejaży, po których będą mogły swobodnie wić się pnącza. Nowe granice pomiędzy wnętrzami parku wprowadzono tam gdzie przewidziane są strefy dla różnych użytkowników. W strefie dla psów ważne jest aby nie było możliwości ucieczki czworonogów poza ten teren. Dlatego między pasmami krzewów muszą być dodatkowo ukryte linie ogrodzenia.

Pośród obiektów małej architektury ważną rolę pełnią elementy prowadzące do wnętrza parku, pełniące rodzaj bramy, symbolu otwarcia[44]. Wśród znajdują się zarówno ażurowe konstrukcje jak np. „bramy” od strony ogródków działkowych ale jest i większa budowla, zadaszenie placyku będącego przejściem między wnętrzem ulicy Nowosądeckiej, a polaną prowadzącą od strony osiedli Wola Duchacka do Parku Drwinka. Sam plac pełni nie tylko funkcje bramy, miejsca organizującego przestrzeń, ale jest także rodzajem, czy tez może metaforą agory. Łączą się tu prowadzące dalej już osobno – ścieżki piesze i trasa rowerowa, tu można się zatrzymać, odpocząć, porozmawiać, przed wyruszeniem w dalszą cześć spaceru czy przejażdżki. Jak pisze o agorze jako przestrzeni społecznej prof. Marek Kowicki – „nie chodzi tu wyłącznie o atrakcyjność zewnętrzną, ale także o osiągnięcie określonych walorów społecznych tejże przestrzeni, prowokowanie pozytywnych zachowań i reakcji użytkowników”[45] Nieopodal, zwierzyńca, na wzniesieniach od strony kampusu Collegium Medium zaprojektowano wieżę widokową. Obiekt ten ma z jednej strony ożywić zainteresowanie doliną Drwinki pośród studentów, jak i stanowić cel spacerów dla mieszkańców osiedli leżących po przeciwległej stronie parku. Licząca 5,6 metra konstrukcja zbudowana jest ze stalowych elementów, opartych na żelbetowym rdzeniu. Budowla ta ma transparentny, nie przytłaczający wygląd, elementy elewacji, stopnie schodów i posadzka platformy widokowej wykonane są ze stalowych rastrów. Stylistyka ta jest kontynuowana w mniejszych obiektach, na wskroś nowoczesne, chociaż oszczędne w wyrazie, stalowe – przejrzyste siatki posadzek i ścian, miękkie, łukowate linie elementów konstrukcyjnych stanowią wspólny mianownik poszczególnych budowli małej architektury – jak tetrapylon, znajdujący się na przecięciu ważnych ścieżek w płd. zach części parku, kładki prowadzące ponad potokiem, ławki oraz ogrodzenia poszczególnych stref.

Opis techniczny projektowanych obiektów:

(Plansza nr 7)

Brama – znajduje się ona nad jedną ze ścieżek, prowadzących do Parku. Jest to stalowa konstrukcja, zbudowana na półokrągłym rzucie. 4 podwójne łukowato wygięte słupy, o wysokości 495 cm wspierają zadaszenie, spełniające bardziej funkcje wizualna niż funkcjonalna. Jest to konstrukcja z lekkich profili aluminiowych, znajdujących się na wysokości 360 cm od poziomu ścieżki, która między 2 słupami ma szerokość 160cm. Słupy przymocowane są za pomocą kotew do betonowych fundamentów, o głębokości 100cm. Elementy budowli pokryte są poliuretanową farbą nawierzchniową w kolorze grafitowym.
Kładka – ma ona umożliwiać przeprawę pieszą i rowerową nad potokiem Drwinka. Jej konstrukcja to żelbetowe przęsło o szerokości 80 cm i długości 505cm, na którym opartych jest 7 stalowych ram, stanowiących konstrukcje nośną posadzki oraz barierek. ramy dla większej stabilności składają się z dwu zespawanych części, przymocowanych do przęsła, a łączących się przy krawędzi posadzki. Poręcze o profilu 5cm wykonane są z odpornego na korozję stopu aluminium, umieszczone są na wysokości 70 i 105cm od poziomu nawierzchni. Posadzka wykonana jest z kratki stalowej o szorstkiej powierzchni, zapobiegającej poślizgnięciu się, kratka ma szerokość 252cm. Konstrukcja pokryta jest poliuretanową farbą nawierzchniową w kolorze granatowym.
Ławki –umieszczone są symetrycznie po obu bokach ścieżki parkowej, przy placyku o promieniu 112 cm. Konstrukcja to 4 betonowe elementy nośne, o wymiarach 50 x 15 cm, położone na 40cm fundamentach, na nich oparta jest aluminiowa konstrukcja, na której znajduje się siedzisko z grubej blachy stalowej, perforowane, pomalowane kryjącym lakierem srebrnym.
Tetrapylon – jest to lekka stalowa żarowo ocynkowana konstrukcja, oparta na regularnym, czworobocznym planie o boku 4,85m. Każdy ze słupów złożony jest z 4 stalowych, łukowato wygiętych prętów o przekroju 9cm opartych na punktowych, betonowych fundamentach, wykonanych na głębokość 1m. Poziome pręty poszczególnych słupów połączone są poziomymi prętami, o przekroju 1cm, rozmieszczonymi co 9 cm. Pręty słupów oraz cale konstrukcje słupa rozszerzają się do wysokości 1,65m a dalej zbiegają do samego zwieńczenia konstrukcji na wysokości 3,70m , gdzie wszystkie stalowe elementy są zespawane. Konstrukcja pokryta jest poliuretanową farbą nawierzchniową w kolorze grafitowym.

(Plansza nr 8)

Agora – jest to konstrukcja zadaszenia nad 4 ławkami oraz stanowiskiem do parkowania rowerów znajdującymi się na placyku wejściowym do Parku Drwinka. Zadaszenie znajdujące się na wysokości 300cm od poziomu placu oparte jest na 8 podwójnych stalowych, zabezpieczonych antykorozyjnie słupach o wysokości 450 cm. Słupy przymocowane są za pomocą kotew do punktowych, betonowych fundamentów o głębokości 100cm, połączonych dodatkowo ławami fundamentowymi o gł. 40cm. Zadaszenie wykonane jest z przejrzystych płyt z poliwęglanu przymocowanych do lekkiej konstrukcji aluminiowej. Konstrukcja ta wzmocniona jest elementami metalowymi – obręczami na zewnętrznych krawędziach zadaszenia oraz 12 poprzecznymi belkami o profilu 8 x 5 cm. Konstrukcja pokryta jest poliuretanową farbą nawierzchniową w kolorze granatowym.
Wieża widokowa to lekka, ażurowa budowla, składająca się z platformy widokowej, znajdującej się na wys. 450cm, prowadzącej do niej klatki schodowej, trzonu żelbetowego stanowiącego główny element nośny, a także elementów barierek, półprzezroczystych ścian osłonowych i przymocowanych do nich stalowych, zabezpieczonych antykorozyjnie elementów wspierających konstrukcję. Konstrukcja pokryta jest poliuretanową farbą nawierzchniową w kolorze granatowym. Cała budowla liczy 560 cm. Szerokość u podstawy wynosi 324 cm a szerokość platformy, wykonanej z siatki, ze stopu aluminium wynosi 584 cm. Z aluminiowej siatki wykonane są również stopnie i spoczniki schodów, a także ściany osłonowe, dzięki czemu sam obiekt łatwiej wtapia się w otoczenie, dając przy tym dobrą ekspozycje na otaczające go krajobrazy, z poszczególnych stopni schodów. . Aluminiowe poręcze o profilu 5cm umieszczone są na wysokości 70 i 105cm od poziomu nawierzchni. Elementy stalowe konstrukcji oraz trzon żelbetowy zafundamentowane są na głębokość 120 cm, oraz połączone ze sobą ławami fundamentowymi o gł. 40 cm.

4.5 Ochrona prawna doliny Drwinki

W celu ochrony prawnej opracowywanego terenu, proponuje się objęcie Parku Rzecznego Drwinka statusem obszaru chronionego krajobrazu. Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych.[46] Dzięki czemu będą mogły być wprowadzone następujące zakazy: zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką; realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych; likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych; lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegu.

4.6 Kształtowanie przestrzeni w otoczeniu Parku Drwinka

Znaczna cześć otoczenia doliny Drwinki to przestrzeń publiczna, w związku z tym uzasadnione jest kształtowanie jej w taki sposób, aby walory parku były w jak największym stopniu eksponowane, aby dojścia do niego były łatwo dostępne, wygodne i estetyczne. Ciągi piesze ulic Wielickiej i Nowosądeckiej powinny posiadać wydzielone pasy dla rowerzystów, które posiadałyby połączenie z trasą rowerową prowadzącą przez Park Drwinka. Uporządkowania wymagają zespoły ogródków działkowych, w szczególności ważne jest wprowadzenie zasad racjonalnego nimi gospodarowania, tak, aby użytkowanie tymi terenami nie wpływało niekorzystnie na środowisko doliny Drwinki. Należy ponadto zlikwidować grupy ogródków powstałych bezprawnie. Natomiast przestrzeń międzyblokowa, jak i otoczenie akademików UJ wymaga działań, które zwiększą estetykę i wygodę jej użytkowania, dlatego ważne byłoby, aby projektowane tam nowe obiekty małej architektury były zgodne stylistycznie z obiektami na terenie Parku Drwinka. Proponowane jest także urządzenie szlaku tematycznego dla celów edukacyjnych, który rozpoczynałby się na terenie Gimnazjum nr 31, przy znajdującym się tam głazie narzutowym, dalej prowadząc na teren Parku Drwinka przez szereg jego atrakcji, by dalej kierował się w stronę Fortu Prokocim.

Układ ulic na południe od Drwinki wymaga znalezienia rozwiązania które połączy leżące w okolicy zabudowania i umożliwi przejazd, nawet o niskiej intensywności ruchu – na kierunku – wschód- zachód. W tym celu zasadne wydaje się być połączenie przedzielonych zabudowaniami fabrycznymi ulic Podedworze i Spornej.

4.7 Podsumowanie

Niniejsza praca stanowi propozycję projektową zagospodarowania Doliny Drwinki. Podczas jej tworzenia autor starał się włożyć w nią cała wiedzę zdobytą w ciągu pięciu lat studiów z dziedziny architektury krajobrazu na Politechnice Krakowskiej.

Autor chciałby podziękować za pomoc przy realizacji tej pracy:

Promotorce - dr hab. inż. arch. Krystynie Pawłowskej prof. PK oraz dr Sabinie Kuc, dr Tadeuszowi Zającowi, mgr Wojtkowi Bobkowi. Ponadto chciałby wyrazić nadzieję, że przedstawione tu pomysły zyskają w przyszłości możliwość realizacji. Trzeba zaznaczyć, iż teren ten wymaga szeregu specjalistycznych opracowań, z udziałem fachowców z rozmaitych dziedzin. Konieczne jest m. in. przygotowanie szczegółowej inwentaryzacji dendrologicznej, inwentaryzacji fauny, opracowań hydrologicznych i geologicznych. Przede wszystkim jednak niezbędne jest aktywizowanie mieszkańców, tak aby dolina Drwinki stała się dla nich ważnym miejscem, aby poświęcili jej swój zapał i energię. Dzięki temu łatwiejsze stanie się przeprowadzanie doraźnych inicjatyw, jak ratowanie zagrożonych gatunków roślin czy zwierząt, akcje sprzątania doliny. Wreszcie większa będzie też szansa na to, iż Park Drwinki znajdzie się na liście zadań Urzędu Miasta Krakowa, przeznaczonych do rychłej realizacji

5. Bibliografia

1. Atlas Miasta Krakowa, red. K. Trafas PPWK, Warszawa-Wroclaw 1988

2. B. Bartkowicz, Studium warunków wypoczynku w Krakowie na tle układu przestrzennego miasta. Kraków 1983

3. B. Bartkowicz, Wpływ funkcji wypoczynku na kształtowanie struktury przestrzennej miast. Kraków 1985

4. B. Bartkowicz ,Wypoczynek codzienny mieszkańców nowych osiedli na przykładzie Krakowa. Warszawa 1974

5. B. Bartkowicz, T. Bartkowicz, Określenie podstaw przebudowy ekologicznej miast szczególnie zagrożonych: Krakowa, Skawiny, Wieliczki, Zad. Bad. w CPBP 1989

6. T. Bartkowicz, Wpływ urządzenia terenu na warunki życia w mieście. Zeszyty naukowe Politechniki Krakowskiej, nr 1 Kraków 1977

7. K. Bąkowski, Dawne kierunki rzek pod Krakowem, Rocznik krakowski. t. V, 1902

8. J. Bogdanowski, Krajobrazowe pierścienie i rdzenie zielone urbanizacji, Sztuka ogrodów w krajobrazie miasta, Wrocław 1997

9. A. Bőhm „Wnętrze” w kompozycji krajobrazu, Kraków 1998

10. A. Bőhm, Architektura krajobrazu, jej początki i rozwój., Kraków 1994

11. A. Böhm, K. Pawłowska, A. Zachariasz, Kompleksowy program rozwoju zieleni miejskiej dla Krakowa, Kraków 1996

12. A. Drapella-Hermansdorfer, Idea jedności w architekturze, Wrocław 1998

13. Z. Głowaciński, Przestrzeń nie tylko dla człowieka, Nasza Politechnika, nr 3/2002

14. A. Franta, Reżyseria przestrzeni. O doskonaleniu przestrzeni publicznej miasta. Kraków 2004

15. M. Jagiełło-Kowalczyk, Osiedla ekologiczne, utopia czy rzeczywistość, Architektura współczesna wobec natury, Gdańsk 2002

16. M. Kowicki, Współczesna agora : wybrane problemy kształtowania ośrodków usługowych dla małych społeczności lokalnych, Kraków 2004 s.81

17. Kraków – środowisko Geograficzne, seria Geogr.-Physica, Vol VIII, 1974

18. M. Łuczyńska-Bruzda, Elementy naturalne środowiska, Kraków 1999

19. U. Nowacka-Rejzner, Znaczenie małych cieków wodnych dla kształtowania środowiska miejskiego na przykładzie Krakowa, Kraków 2001

20. K. Paprzyca, Poszukiwanie nowej jakości środowiska mieszkaniowego, Miasto w mieście, problemy kompozycji, Kraków 2004

21. P. Patoczka, „Ściany” i” bramy” w krajobrazie, Kraków 2000

22. K. Pawłowska, Idea swojskości miasta, Kraków 2001

23. K. Pawłowska, M. Swaryczewska. „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego” Kraków 2002

24. K. Pawłowska, Public participation po polsku, Autoportret, Kraków 3/2004

25. A. Sikora-Guniewska Wpływ rzeki na atrakcyjność (konkurencyjność) turystyczną miasta na przykładzie Krakowa, Sprawozdania Komisji Naukowych PAN, 2/2002

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Krakowa,, 4.4 Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego, Kraków, 200?

27. B. Rzegocińska-Tyżuk, Przestrzeń sportu w mieście, „Miasto w mieście, problemy kompozycji” Kraków 2004

28. M. Siewniak., A.Mitkowska,: Tezaurus sztuki ogrodowej, Warszawa 1998

29. M. Tobiasz, Dziejowe przemiany sieci wodnej i zagospodarowania przestrzennego Krakowa. Wrocław - W-wa - Kraków...1977

30. K. Wojciechowski, Dolina Bugu jako europejski korytarz ekologiczny, Biuletyn Polskiego Klubu Ekologicznego 10/2003

31. Zieleń Krakowa, red. J. Dobrzycki, Kraków 1955

[1] „Każde odpowiedzialnie rządzone państwo zabiega o zagwarantowanie społeczeństwu przestrzeni życiowej, wydzielanie w obrębie własnej jurysdykcji obszarów szczególnej troski, środowiskowo nie zniszczonych i nieskażonych, jako swego rodzaju rezerwy środowiskowej.” Z. Głowaciński, Przestrzeń nie tylko dla człowieka, Nasza Politechnika, nr 3/2002 s. 4

[2] A. Sikora-Guniewska Wpływ rzeki na atrakcyjność (konkurencyjność) turystyczną miasta na przykładzie Krakowa, Sprawozdania Komisji Naukowych PAN, 2/2002 s.167

[3] Zagadnienie to omówione jest szeroko w pracy U. Nowackiej-Rejzner, Znaczenie małych cieków wodnych dla kształtowania środowiska miejskiego na przykładzie Krakowa, Kraków 2001

[4] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Krakowa,, 4.4 Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego, Kraków, 2003

[5] B. Bartkowicz, Studium warunków wypoczynku w Krakowie na tle układu przestrzennego miasta. Kraków 1983, B. Bartkowicz, Wpływ funkcji wypoczynku na kształtowanie struktury przestrzennej miast. Kraków 1985

B. Bartkowicz ,Wypoczynek codzienny mieszkańców nowych osiedli na przykładzie Krakowa. Warszawa 1974

B. Bartkowicz, T. Bartkowicz, Określenie podstaw przebudowy ekologicznej miast szczególnie zagrożonych: Krakowa, Skawiny, Wieliczki, Zad. Bad. w CPBP 1989, T. Bartkowicz, Wpływ urządzenia terenu na warunki życia w mieście. Zeszyty naukowe Politechniki Krakowskiej, nr 1 Kraków 1977

[6] U. Nowacka-Rejzner, System cieków wodnych Krakowa i jego reakcje z układem komunikacji kołowej, Sprawozdania PAN oddz. Kraków Kraków 2001

U. Nowacka-Rejzner, Znaczenie małych cieków wodnych dla kształtowania środowiska miejskiego na przykładzie Krakowa, Kraków 2001

[7] A. Sikora-Guniewska Wpływ rzeki na atrakcyjność (konkurencyjność) turystyczną miasta na przykładzie Krakowa, Sprawozdania Komisji Naukowych PAN, 2/2002

[8] K. Bąkowski, Dawne kierunki rzek pod Krakowem, Rocznik krakowski. t. V, 1902

[9] M. Tobiasz, Dziejowe przemiany sieci wodnej i zagospodarowania przestrzennego Krakowa. Wrocław - W-wa - Kraków...1977

[10] Atlas Miasta Krakowa, red. K. Trafas PPWK, Warszawa-Wrocław 1988

[11] Zieleń Krakowa, red. J. Dobrzycki, Kraków 1955

[12] Kraków – środowisko Geograficzne, seria Geogr.-Physica, Vol VIII, 1974

[13] System parków rzecznych dla Krakowa na zlecenie Urzędu Miasta opracował zespól A. Böhm, K. Pawłowska, A. Zachariasz, Kompleksowy program rozwoju zieleni miejskiej dla Krakowa, praca niepublikowana , Kraków 1996, Projekt ten został włączony w Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego, Kraków 200?

[14] Cały zbiór artykułów dostępny jest na stronie internetowej Towarzystwa na Rzecz Ochrony Przyrody - http://www.tnrop.most.org.pl/witryna/Strony/drwinka.htm

[15] J. Bogdanowski, Krajobrazowe pierścienie i rdzenie zielone urbanizacji, Sztuka ogrodów w krajobrazie miasta, Wrocław 1997, s. 82

[16] K. Pawłowska, Idea swojskości miasta, Kraków 2001, s.108

[17] K. Paprzyca, Poszukiwanie nowej jakości środowiska mieszkaniowego, Miasto w mieście, problemy kompozycji, Kraków 2004, s. 478

[18] „Procedura dyskusji zbiorowej wydaje się być celowa dla partycypacji społecznej w dyskutowaniu problemów i wypracowywaniu rozstrzygnięć tak, by zyskały akceptacje społeczną, zostały uznane za ‘własne’” A. Franta „Reżyseria przestrzeni. O doskonaleniu przestrzeni publicznej miasta.” Kraków 2004, s. 179

[19] A. Drapella-Hermansdorfer, Idea jedności w architekturze, Wrocław 1998 s. 25

[20] U. Nowacka-Rejzner, Znaczenie małych cieków wodnych dla kształtowania środowiska miejskiego na przykładzie Krakowa, Kraków 2001

[21] M. Burgiel, J. Ciosiński, P. Gądek, M. Kąkol, K. Komarnicki, A. Kowalska, E. Mastalska, M. Mleko, K. Olszowska, I. Orłowska, E. Piekarska, P. Skrzat, E. Skrzypaszek, J. Trzaska, A. Wagner, A. Wiśniecki (Gimnazjum nr 31 w Krakowie), Czy Drwinka może ożyć., www.tnrop.most.org.pl

[22] Opr. Tomasz Antosiewicz na podstawie Atlas Miasta Krakowa, red. K. Trafas PPWK, Warszawa-Wroclaw 1988, plansza historyczna opr. przez Janusza Bogdanowskiego

[23]Rok 1904, okolice Krakowa, mapa wojskowa; Rok 1910, okolice Krakowa; Rok 1914, okolice Krakowa; Rok 1933, Kraków i północno wschodnie okolice, mapa sztabowa, www.stary.krakow.prv.pl

[24] Na podstawie opinii dr Tadeusza Zająca z Instytutu Ochrony Przyrody PAN, pismo z 2003-06-26 które znalazło się w załączeniu do pisma z dnia 08.09.2003 do pana Prezydenta Miasta Krakowa, Jacka Majchrowskiego z prośbą o objęcie ochrona Doliny Drwinki w jej górnym biegu.

[25] „Zakładane są tzw. opaski faszynowe, z wypełnieniem kamiennym. Nie jest to co prawda „betonowanie” koryta, jednakże skutek jest taki sam. Rzeka jest w takim miejscu ujarzmiona.” K. Wojciechowski, Dolina Bugu jako europejski korytarz ekologiczny, Biuletyn Polskiego Klubu Ekologicznego 10/2003 s.7

[26] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Krakowa, Kraków, 2003

[27] „Środowisko zurbanizowane staje się dla rosnącej liczby ludzi jedynym znanym i akceptowanym środowiskiem życia. Powoli zmienia się więc powszechne odczucie tego, co naturalne, zbliżając się do dalekowschodnich koncepcji przyrody, w której kulturę i naturę traktowano nierozłącznie.” A. Drapella-Hermansdorfer, Idea jedności w architekturze, Wrocław 1998 s. 160

[28] A. Bőhm, Architektura krajobrazu, jej początki i rozwój., Kraków 1994, s. 133

[29] K. Pawłowska, Public participation po polsku, Autoportret, Kraków 3/2004 s.25

[30] A. Bőhm „Wnętrze” w kompozycji krajobrazu, Kraków 1998 s.49

[31] Z. Głowaciński, Przestrzeń nie tylko dla człowieka, Nasza Politechnika 3/2002 s. 4

[32] „Lektura prac syntetycznych o rozwoju kultury i cywilizacji, zwłaszcza tych, które zawierają wizje prawdopodobnej czy też wręcz pożądanej przyszłości, prowadzi do wniosku o ogromnej względności ocen wartościujących.” K. Pawłowska, Idea swojskości miasta, Kraków 2001, s.184

[33] Koloryt lokalny – zestaw cech, który odróżnia to miejsce od innych i dlatego pozwala je rozpoznać i zapamiętać. K. Pawłowska, M. Swaryczewska. „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego” Kraków 2002 s. 103

[34] http://www.tempe.gov/pkrec/parkfacil/images/DogRunSignMitchell.jpg

[35] „Zwierzyniec – wydzielony obszar ogrodu przeznaczony dla zwierząt drapieżnych[..] ale też dla podziwiania rozmaitych okazów zwierząt. W ogrodach willowych [..]spacerowały wolno dziki, kozy, jelenie” fragment definicji z: Siewniak M., Mitkowska A.,: Tezaurus sztuki ogrodowej, Warszawa 1998

[36] A. Franta „Reżyseria przestrzeni. O doskonaleniu przestrzeni publicznej miasta.” Kraków 2004, s. 179

[37] B. Rzegocińska-Tyżuk, Przestrzeń sportu w mieście, Miasto w mieście, problemy kompozycji, Kraków 2004, s. 388

[38] M. Jagiełło-Kowalczyk, Osiedla ekologiczne, utopia czy rzeczywistość, Architektura współczesna wobec natury, Gdańsk 2002

[39] K. Paprzyca, Poszukiwanie nowej jakości środowiska mieszkaniowego, Miasto w mieście, problemy kompozycji, Kraków 2004, s. 478

[40] A. Franta „Reżyseria przestrzeni. O doskonaleniu przestrzeni publicznej miasta.” Kraków 2004, s. 129

[41] M. Łuczyńska-Bruzda, Elementy naturalne środowiska, Kraków 1999, s. 36

[42] A. Drapella-Hermansdorfer, Idea jedności w architekturze, Wrocław 1998 s. 161

[43] A. Bőhm „Wnętrze” w kompozycji krajobrazu, Kraków 1998 s.7

[44] „[..] symbolem otwarcia staje się brama, umożliwiająca dostęp, lub tylko wgląd do sąsiedniego wnętrza” P. Patoczka, „Ściany” i” bramy” w krajobrazie, Kraków 2000, s. 52

[45] M. Kowicki, Współczesna agora : wybrane problemy kształtowania ośrodków usługowych dla małych społeczności lokalnych, Kraków 2004 s.81

[46]Art. 23. 1. ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880

1.2 Zakres terytorialny opracowania s. 5

2.7 Krajobraz doliny s. 16

3.4 Problemy społeczne osiedli otaczających dolinę s. 22

3.5 Oczekiwania i propozycje społeczne s. 22

1.2 Zakres terytorialny opracowania

2.5 Stan prawny zagospodarowania przestrzennego

2.7 Krajobraz doliny

3.4 Problemy społeczne osiedli otaczających dolinę