WODA POTOKU DRWINKA

- CZYLI DLACZEGO DRWINKA NIE MOŻE OŻYĆ

 

1. WPROWADZENIE

            W nawiązaniu do kilku artykułów na temat jakości wody potoku Drwinka, autorzy niniejszego opracowania postanowili ocenić obecny stan jej czystości na podstawie wybranych, konkretnych wskaźników liczbowych. Dane z bezpośrednich pomiarów świadczą o tym, czy i w jakim stopniu woda Drwinki jest zanieczyszczona. Autorzy próbują pokazać obecny jej stan na tle obowiązującego w Polsce w czasie prowadzenia badań rozporządzenia dotyczącego klasyfikacji czystości wód powierzchniowych, i podać pewne zalecenia mogące pomóc rzece powrócić do stanu zbliżonego do naturalnego.

            Przedstawione wyniki badań terenowych i laboratoryjnych przeprowadzonych w 2003 r. były w 2004 r. przedmiotem dwu prac magisterskich w Katedrze Melioracji i Kształtowania Środowiska na Wydziale Inżynierii Środowiska i Geodezji Akademii Rolniczej w Krakowie, wykonanych przez studentów kierunku Ochrona Środowiska Wydziału Rolniczo-Ekonomicznego tej Uczelni. W pobieraniu prób wody w terenie uczestniczyli pracownicy Katedry, magistranci pomagali przy wykonywaniu niektórych analiz chemicznych w laboratorium Katedry.

 

2. ZAKRES I METODY BADAŃ

            Zlewnia potoku Drwinka znajduje się w dwu południowo-wschodnich dzielnicach Krakowa, XI - Piaski Wielkie i XII - Bieżanów. Potok w środkowym biegu przecina ul. Wielicką i płynie wzdłuż wschodniej granicy Parku im. Jerzmanowskich, który obecny właściciel i władze Dzielnicy pragnęli by utrzymać i zachować dla lokalnej społeczności jako park krajobrazowy. Dawniej część wody Drwinki ujmowano i kierowano na teren Parku w celu napełniania i podtrzymania zwierciadła w istniejącym wówczas kanale, stawie i dwu oczkach wodnych.

            Inwentaryzację, zapewne jeszcze nie wszystkich źródeł zanieczyszczenia występujących na terenie przylegającym do cieku w górnej części jego biegu (na południe od ulicy Wielickiej) oraz w części przylegającej do Parku przeprowadzono w maju 2003 r. a próbki wody do analiz i badania laboratoryjne przeprowadzono w okresie od 19.05. do 20.10.2003 r.

            W ramach wizji lokalnej, na odcinku o długości ponad cztery kilometry poczynając od źródeł potoku wyznaczono 7 przekroi do badań jakości wody (mapy z zaznaczonymi punktami pomiarów oraz inne szczegóły inwentaryzacyjne znajdują się w materiałach archiwalnych dostępnych u autorów opracowania). Generalnie, przekroje wyznaczono w miejscach, gdzie spodziewano się niskich parametrów jakościowych wody.

            Przy lokalizacji miejsc poboru próbek kierowano się także dogodnością dostępu do cieku. Punkt l zlokalizowano poniżej ulicy Wielickiej i północnej granicy Parku przy ulicy Nad Potokiem; punkt 2 – w rejonie ulicy Facimiech na jednym z większych dopływów w części zlewni położonej na południe od ulicy Wielickiej, punkt 3 – w korycie cieku głównego u ujścia wymienionego dopływu. Punkt 4 wybrano przy ujściu mniejszego dopływu przy ulicy Mokrej. Jest to obszar zwartej zabudowy domów jednorodzinnych. W bezpośrednim sąsiedztwie tego punktu znajdowały się składowiska gruzu i materiałów odpadowych. Punkt 5 wybrano na tymże dopływie; ciek ten okazał się jednak okresowo wysychającym, i w ciągu całego okresu badań przypadającego w suchym a jednocześnie ciepłym roku 2003 nie prowadził wody. Punkt 6 zlokalizowano przy skrzyżowaniu ulic Podedworze i Mokrej. W tym rejonie występują nieutwardzone drogi z nawierzchnią szutrową. Istnieje tu tylko kanalizacja burzowa. Punkt 7 zlokalizowano powyżej; w bezpośrednim jego sąsiedztwie jest zlokalizowana szkółka roślin ozdobnych. Pomiędzy punktami 6 i 7 znajduje się wylot kanału burzowego.

            Próbki do analiz pobrano zgodnie z normami i zaleceniami podawanymi w literaturze. Oznaczono w nich, metodami standardowymi, cechy fizyko-chemiczne wody i stężenie niektórych składników chemicznych. Analizy dotyczyły trzech grup wskaźników jakości wody. W grupie cech fizyko-chemicznych oznaczono w laboratorium odczyn pH i suchą pozostałość ogólną, a bezpośrednio w terenie przewodność elektrolityczną właściwą (konduktancję) i temperaturę wody. W grupie substancji biogennych, które jak ogólnie wiadomo powodują eutrofizację wód, oznaczono azot amonowy, azotynowy i azotanowy oraz fosforany, a w grupie składników nieorganicznych – chlorki, siarczany, wapń, magnez, sód, potas, żelazo ogólne i mangan. Ponadto obliczono twardość ogólną wody.

 

3. WYNIKI BADAŃ

            Na podstawie wskaźników organoleptycznych, takich jak zapach powietrza w bezpośrednim sąsiedztwie cieku, piana unosząca się na powierzchni wody, zmętnienie i metaliczny połysk można było już podczas wizji terenowej z dużą dozą pewności stwierdzić niską jakość wody. Potwierdziły to pomiary terenowe i badania laboratoryjne kilku wskaźników, których liczbowe wartości przytaczamy w tabelach 1-8. Ocenę jakości wody przeprowadzono metodą bezpośrednią, w oparciu o Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 r. obowiązujące w Polsce w okresie prowadzenia badań. Stwierdzone wartości wskaźników fizyko-chemicznych porównano z normatywnymi, dopuszczalnymi dla danej klasy czystości wód powierzchniowych.

            O zaliczeniu wody do jednej z trzech klas czystości decydował wskaźnik, którego wartość była najniekorzystniejsza. Wody silnie zanieczyszczone, w których wartości danego wskaźnika przekroczyły dopuszczalne dla III klasy czystości określono jako nie odpowiadające normie (nieformalnie tzw. klasa „non”).. Klasyfikację wód przeprowadzono w każdym z 7 terminów i 7 punktów kontrolnych. W wynikach analiz tłustym drukiem wyeksponowano wartości, które wykraczały poza dopuszczalną granicę dla wód III klasy czystości według wówczas obowiązującej normy czyniąc wodę Drwinki nieprzydatną do gospodarczego wykorzystywania.

            Na końcu artykułu zamieszczono aktualnie obowiązującą tabelę normatywnych wartości stężeń dopuszczalnych poszczególnych wskaźników dla wszystkich trzech klas czystości, tak, aby każdy mógł ocenić stan czystości wody potoku. Zaproponowano również postulaty lub, jak kto woli, zalecenia, których spełnienie jest warunkiem niezbędnym dla poprawienia jakości wód Drwinki.

 

            Jak wynika z danych (tab. 1-8) woda Drwinki jest pozaklasowa.O tym świadczy już ogólny wskaźnik zasolenia jakim jest przewodność elektrolityczna właściwa, tzw. konduktancja (tab. 1). Ale głównymi sprawcami dyskwalifikacji wody Drwinki są popozaklasowe stężenia związków biogennych N-N02, N-NH4 i P043- (tab. 2-4). Wyniki oznaczeń pozostałych składników były bardzo zróżnicowane. Poza wymienionymi, wskaźnikami na podstawie których wodę Drwinki także zaliczono do pozaklasowych są jony SO42-, K+ Mn2+ i Fe2+/3+. Ich stężenia w niektórych punktach i terminach badań były wysokie przekraczając wartości dopuszczalne dla wód III klasy czystości. Tylko stężenia jonów Cl-, Na+, Mg2+, Ca2+, które badano, ale ich wartości tu nie podano – a także odczyn pH – nie przekraczały w całym okresie badań wartości granicznych dla wód najwyższej, I klasy czystości.

            Prawdopodobnymi źródłami zanieczyszczenia Drwinki są nie szczelne szamba zlokalizowane w nie skanalizowanej części zlewni potoku. Wskazują na to znaczne stężenia azotu amonowego, azotynów i fosforanów. Składniki te występują w całym cieku objętym badaniami w ilościach przekraczających wartości dopuszczalne dla III klasy czystości wód powierzchniowych. Niestety, ze względu na zabudowę, wskazanie rzeczywistych źródeł zanieczyszczeń nie było możliwe (aczkolwiek kolejnym etapem pracy będzie dokładne wychwycenie źródeł zanieczyszczenia za pomocą technik GPS-u).

            Źródłem zanieczyszczenia oprócz ścieków komunalnych z gospodarstw domowych mogą być też poubojowe resztki zwierząt, utylizowane na tym terenie poprzez zakopywanie ich w glebie. Trzeba bowiem wiedzieć, że od 2. połowy XIX w. w Piaskach Wielkich rozwijało się rzeźnictwo, masarstwo i handel mięsem, działał lokalny cech rzeźników i wędliniarzy (przy obecnej ul. Cechowej zachował się budynek tego cechu z okresu międzywojennego). Domniemywać można, że zakopane wtedy odpadki zasilają fosforanami wody podziemne, a te z kolei wody Drwinki. Kolejnym ważnym źródłem zanieczyszczenia są istniejące dzikie wysypiska śmieci. Takie widoki wzdłuż cieku nie są wyjątkiem a niestety regułą. Otulina cieku jest traktowana też jako miejsce utylizacji kłopotliwych odpadów. W trakcie wizji lokalnej przeprowadzonej powtórnie w dniu 22.03.2004 stwierdzono między innymi próby palenia elementów z tworzyw sztucznych. Po zapachu i barwie można domniemywać, że były to odpadki z polietylenu. Innym źródłem zanieczyszczenia są liczne składowiska gruzu i materiałów odpadowych, który jest wykorzystywany do deniwelacji terenu. Przyczynia się to obszarowych zanieczyszczeń wód potoku.

            Zlewnia cieku Drwinka jest silnie zurbanizowana, zlokalizowane są w niej wielkie osiedla mieszkaniowe Na Kozłówce, Piaski Wielkie i Prokocim. Zabudowa wielorodzinna tzw. „blokowiska” są źródłem zarówno obszarowych jak i punktowych zanieczyszczeń wód. Zanieczyszczenia obszarowe to spływy i zmywy z ulic, parkingów, itp. Są to źródła między innymi fosforanów i siarczanów pochodzące w spalania paliw płynnych i gazowych w środkach transportu kołowego i mieszkaniach. Źródłami zanieczyszczeń punktowych są kanały burzowe, które odprowadzają wody opadowe z terenu osiedli. Są one ważnym źródłem siarczanów. Źródłem zanieczyszczeń obszarowych w zlewni są również wody opadowe zawierające azot, zwłaszcza jego formę amonową, mangan i siarczany. Do powietrza atmosferycznego na terenie badanej zlewni dostarczane są ze względu na tzw. niską emisję liczne zanieczyszczenia. Natomiast źródłem metali na tym terenie jest zlokalizowana w pobliżu punktu badawczego nr 6 baza sprzętowa z dużą ilością skorodowanych elementów konstrukcji stalowych znajdujących się bezpośrednio powyżej tego przekroju.

            W rejonie punktu nr 7 ze względu na obecność szkółki roślin ozdobnych położonej na zboczu oraz realną możliwość spływu, istnieje przypuszczenie o przedostawanie się do Drwinki wraz z wodami gruntowymi pestycydów, których stężenia w tej pracy nie badano, i nawozów. Pomimo znaczących nakładów finansowych potrzebnych na utrzymanie na odpowiednim poziomie jakości wód potoku Drwinka, na przykład na budowę kanalizacji zbiorczej wykonywanej aktualnie, bez odpowiedniej świadomości mieszkańców tego obszaru poprawa nie nastąpi.

 

 

prof. dr hab. inż. Włodzimierz Rajda,

dr hab. inż. Artur Radecki-Pawlik,

mgr inż. Anna Ostafin

Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji, Akademia Rolnicza w Kra-

kowie. 30-059 Kraków, Al. Mickiewicza 24-28

 

http://www.dzielnica12.krakow.pl/dwunastka/numery_IV_kadencji/dwunastka-2005-3.pdf.